Τα Μοναστήρια πάντα ασκούσαν σημαντική επίδραση στην περιοχή τους που εκδηλωνόταν με πολλούς τρόπους ανάλογα με την προσωπικότητα των μοναχών, την τοποθεσία που βρίσκονταν, τη βοήθεια που έδιναν στους περαστικούς, την καθοδήγηση των κατοίκων σε κρίσιμες περιόδους, την εκπαιδευτική τους προσπάθεια, την σημασία τους σαν κέντρων συνάντησης των κατοίκων κ.λ.π.
Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου
Στην περιοχή της Ναυπάκτου λειτούργησαν από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ίσως και από παλαιότερα, το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου, γνωστό με την προσωνυμία «Βομβοκούς». Δεκαπέντε περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, σε υψόμετρο 530 μ. κοντά στο χωριό Βομβοκού δίνει αιώνες τώρα την ταπεινή μαρτυρία της η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Οι μεγαλοπρεπείς αιωνόβιοι πλάτανοι και τα πηγαία ρυάκια από τις φυσικές κρήνες εξαίρουν το ειρηνικό τοπίο. Προ το Νότο εκτείνεται χαμηλά η πεδιάδα του Μόρνου, στο βάθος του ορίζοντα ο Κορινθιακός Κόλπος και διαγράφονται οι επιβλητικοί όγκοι των βουνών της Πελοποννήσου.
Η Μονή ανήκει εκκλησιαστικά στην Ιερά Μητρόπολη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Για την ίδρυση της Μονής, που τοποθετείται πιθανότατα στον 11ο αιώνα, δεν έχουν ανευρεθεί εμπεριστατωμένα ιστορικά στοιχεία. Η τοπική όμως παράδοση διασώζει ότι η αρχική Μονή του Αγίου Ιωάννου είχε κτισθεί 500 περίπου μέτρα βορειοανατολικότερα του χωριού Σκάλα, στο θέση «παλιομονάστηρο», όπου και σήμερα ακόμη διατηρούνται ερείπια Ναού. Η εικόνα του Αγίου, μετά την καταστροφή του πρώτου Μοναστηριού βρέθηκε με θαυματουργικό τρόπο στην απέναντι πλαγιά. Οι βοσκοί της περιοχής παρακινημένοι από το έντονο φως που την περιέλαμπε μέσα στη νύχτα, ανακάλυψαν το ιερό κειμήλιο μέσα σε σπήλαιο, στη θέση «στεφάνια», κοντά στη σημερινή Μονή. Από αναφορά τοπικού Επάρχου (1836) πληροφορούμαστε ότι η Μονή υπήρξε Σταυροπηγιακή μέχρι σχεδόν την Ελληνική Επανάσταση.
Το Καθολικό της Μονής οικοδομήθηκε το 1695 στη θέση παλαιότερου, από το 12ο αιώνα. Το Καθολικό είναι Ναός σταυροειδής τετρακίονος με τρούλλο. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα -που παραπέμπει ίσως στην αλλοτινή σταυροπηγιακή του ιδιότητα και οπωσδήποτε δηλώνει βυζαντινή επίδραση- είναι οι δύο αψίδες (βόρεια και νότια) με λειτουργική χρήση χορών κατά τον αγιορείτικο τύπο.
Η εικονογράφηση του Καθολικού φαίνεται ότι πραγματοποιήθηκε μετά από πολλή μελέτη και σύμφωνα με τα καθιερωμένα προγράμματα του 14ου και 15ου αιώνα. Ακολουθεί γενικά την αυστηρή τεχνοτροπία της Βασιλεύουσας με ασκητικές τάσεις, κάποτε μάλιστα φωτίζεται από μακρινές αναλαμμπές της Παλαιολόγειας τέχνης. Κατά μία εκδοχή η αγιογράφηση του Ναού ολοκληρώθηκε μεταξύ των ετών 1703 και 1722 από τους δόκιμους καλλιτέχνες Πάνο και Χρήστο, αγνώστων επωνύμων και καταγωγής, των οποίων τα ονόματα μνημονεύονται στην Αγία Πρόθεση.
Γεγονός είναι ότι η Μονή γνώρισε μεγάλη ακμή στο τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα, οπότε ολοκληρώθηκε και η ανακαίνιση του Καθολικού. Το 1733, με έκδοση σχετικού φιρμανίου, ο Σουλτάνος Μαχμούτ Α’ αναγνώρισε τη Μονή ως νομικό πρόσωπο, ανάλογο προς τα μουσουλμανικά τεμένη και της παραχώρησε ορισμένα περιουσιακά προνόμια.
Γενικά, για την υλική, ηθική και πνευματική συμπαράσταση της Ιεράς Μονής, κατά τη διάρκεια του Τουρκοβενετικού πολέμου (1687-1699), όπως και κατά τις επαναστάσεις του 1770 και του 1821, βεβαιώνεται εγγράφως ότι «ἡ Μονὴ ὠφέλησεν διὰ διαφόρων βοηθημάτων τὴν ἐπαρχίαν». Ἀλλοῦ πάλι πιστοποιεῖται εὐγλωττότερα ὅτι «Τὸ ἱερὸ καταγώγιον τοῦ Προδρόμου ἐπὶ τῆς ἱερᾶς ἡμῶν ἐπαναστάσεως μέχρι τῆς ἀπελευθερώσεως … ἀνεδείχθη τὸ καταφύγιον τῶν ἀπόρων, ἐντοπίων καὶ ξένων, καὶ ἰδίως τὸ στήριγμα τῆς στρατιωτικῆς δυνάμεως τῆς ἐνεργούσης τὸν ἀποκλεισμὸν τοῦ φρουρίου τῆς Ναυπάκτου…».
Το 1943 γίνεται επανασύσταση της Μονής από ανδρώα σε γυναικεία υπό την ηγουμενία της μοναχής Μαριάνθης Γκολιά, την οποία διαδέχθηκε η μοναχή Παρθενία Τυροπάνη. Σήμερα, με Καθηγουμένη την μοναχή Ειρήνη, εγκαταβιώνει στο Μοναστήρι ολιγομελής αδελφότητα.
Στη Μονή εορτάζονται πανηγυρικά:
-Η Αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του Αγίου, την 29η Αυγούστου.
-Το Γενέθλιόν του, την 24η Ιουνίου.
-Η Σύναξίς του, την 7η Ιανουαρίου, κατά την οποία του αποδίδεεται τιμή ως υπουργήσαντος στη Βάπτιση του Κυρίου.
-Η Μονή πανηγυρίζει επίσης την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου , σύμφωνα με παλαιά παραδεδομένη συνήθεια.
Καθώς το Καθολικό τιμάται στην Αποτομή της Κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου, η πανήγυρις της 29ης Αυγούστου, κατέχει ξεχωριστή θέση στη λατρευτική ζωή της Μονής και στη συνείδηση του πιστού λαού, που εκείνη την ημέρα συρρέει κατά εκατοντάδες στη Χάρη του Αγίου.
Ι.Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
Στην ανατολική πλευρά του χωριού Σκάλας (4 χλμ.) βρίσκεται μια σύγχρονη μοναστική κοινότητα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Το μοναστήρι άρχισε να κτίζεται το 1977 με έσοδα κυρίως από συνδρομές Ναυπακτιτών του εσωτερικού και του εξωτερικού. Το μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα αποτελείται από το ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, το γηροκομείο- νοσοκομείο, τους κοινούς χώρους, τα κελιά των μοναχών, τον ξενώνα της μονής και τη μεγάλη αίθουσα συνεδρίων. Η αδελφότητα της μονής αυξάνεται συνεχώς και σήμερα ο αριθμός των μοναχών έχει ξεπεράσει τους είκοσι πέντε, που ζουν κοινοβιακά.
Μονή Παναγίας Γοργοεπικόου
Αμέσως μετά το χείμαρρο Σκα στη θέση Δένδρο Ναυπάκτου υπάρχει η Μονή Παναγίας Γοργοεπικόου, που ιδρύθηκε το 1951 από τον Αρχιμανδρίτη Αρσένιο Κουμπούγια. Πρόκειται για ένα πραγματικό Ησυχαστήριο με σημαντικό κοινωνικό και θρησκευτικό έργο. Σήμερα υπηρετούν σε διάφορα διακονήματα της Μονής 12 μοναχές.
Μοναστήρι Παναγίας Αμπελακιώτισσας
Το ενεργό ανδρικό Μοναστήρι Παναγία Αμπελακιώτισσα με πολλών αιώνων ιστορία που παραδίδεται ότι κτίστηκε το 1456 μ.Χ., θεωρείται η “Κιβωτός της Ναυπακτίας”, αφού φυλάσσει ανεκτίμητα κειμήλια, όπως την εικόνα της Παναγιάς, τη δεξιά χέρα του Αγίου Πολυκάρπου, τον επιτάφιο της Μαριώρας (1735), το αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο (1871 – 1874), αργυρή λειψανοθήκη (1470) κτλ. Το κομψό καθολικό με τα διακοσμητικά λιθανάγλυφα κτίστηκε το 1847. Το δεύτερο είναι ο ενοριακός ναός Άγιος Νικόλαος. Ανακαινίσθηκε το 1744. Το 1880 επιμηκύνθηκε ο ναός προς τα δυτικά και προστέθηκε ο γυναικωνίτης. Εκπληκτικής τεχνικής είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο που φιλοτεχνήθηκε το 1748 από τον ντόπιο τεχνίτη Αθανάσιο [Δαμιανό].
Μοναστήρι της Βαρνάκοβας
Στην περιφέρεια του γειτονικού δήμου Δωρίδος, στο 21ο χιλιόμετρο του επαρχιακού δρόμου Ναυπάκτου – Λιδωρικίου υπάρχει διακλάδωση, η οποία μετά από 6 χιλιόμετρα μας οδηγεί στο ιστορικό Μοναστήρι της Βαρνάκοβας. Το μοναστήρι βρίσκεται μέσα σ’ ένα μαγευτικό, γαλήνιο και πανοραμικό τοπίο γεμάτο βλάστηση και πανύψηλα δένδρα. Η Μονή Βαρνάκοβας είναι ένα από τα αρχαιότερα μοναστικά κέντρα της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1077 μ.Χ. από τον Όσιο Αρσένιο τον Βερνικοβίτη. Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου Κομνηνοί καθώς επίσης οι δεσπότες του Δεσποτάτου της Ηπείρου Άγγελοι Κομνηνοί και Παλαιολόγοι συνέδεσαν το όνομά τους με μια σειρά αφιερώσεων στο μοναστήρι. Στον Απελευθερωτικό Αγώνα του Έθνους, το μοναστήρι προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες. Το ανατίναξε ο Κιουταχής το 1826 και το ανοικοδόμησε ο Ιωάννης Καποδίστριας το 1831. Πρόσφατα άρχισε να ανακαινίζεται ριζικά, με την παρουσία οργανωμένης και δραστήριας γυναικείας Αδελφότητας.
Μονή Αγ. Ιωάννη Προδρόμου Βομβοκούς 15 χλμ.από τη Ναύπακτο και 33 χλμ από την Πάτρα
τ: 26340 27401, w: monasterystjohn-nafpaktos.com, e: imvomvokous@gmail.com
Μονή Παναγίας Γοργοεπηκόου 2 χλμ. από τη Ναύπακτο
τ: 26340 27688
Μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρος 5 χλμ.από τη Ναύπακτο
τ: 26340 22324
Μονή Βαρνάκοβας 27 χλμ. από τη Ναύπακτο
τ: 26340 51030
Μονή Αγ. Νεκταρίου 14 χλμ. από τη Ναύπακτο
τ: 26340 44391
Μονή Αγ. Αυγουστίνου & Σεραφείμ Σαρώφ Τρικόρφου 18 χλμ. από τη Ναύπακτο
τ: 26340 44381
Πηγή κειμένου Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου Προδρόμου: Ὁ Πρόδρομος τῆς Ναυπακτίας, 2011, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Βομβοκοῦς
Λοιπά κείμενα: Γιάννης Χαλάτσης
